ÅÒÈ×ÅÍ ÊÎÄÅÊÑ ÇÀ ÏÎÂÅÄÅÍÈÅ ÍÀ ÄÚÐÆÀÂÍÈÒÅ ÑËÓÆÈÒÅËÈ Â ÌÈÍÈÑÒÅÐÑÒÂÎÒÎ ÍÀ ÂÚÒÐÅØÍÈÒÅ ÐÀÁÎÒÈ
Óòâúðäåí ñúñ Çàïîâåä ¹ 8121ç-348 îò 25 þëè 2014 ã. íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè
Îáí. ÄÂ. áð.67 îò 12 Àâãóñò 2014ã., èçì. ÄÂ. áð.47 îò 21 Þíè 2016ã., èçì. ÄÂ. áð.5 îò 17 ßíóàðè 2017ã., äîï. ÄÂ. áð.64 îò 3 Àâãóñò 2018ã., èçì. è äîï. ÄÂ. áð.79 îò 17 Ñåïòåìâðè 2024ã.
Ãëàâà ïúðâà.
ÎÁÙÈ ÏÎËÎÆÅÍÈß
1. Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè (ÌÂÐ) å äúðæàâíà èíñòèòóöèÿ, êîÿòî îñúùåñòâÿâà äåéíîñòòà ñè â ñëóæáà íà îáùåñòâîòî âúç îñíîâà íà Êîíñòèòóöèÿòà, çàêîíèòå è ìåæäóíàðîäíèòå äîãîâîðè, ïî êîèòî Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ å ñòðàíà.
2.  ñâîÿòà äåéíîñò ÌÂÐ ñïàçâà, çàùèòàâà è óâàæàâà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, êàòî ñúäåéñòâà çà óòâúðæäàâàíå íà ïðèíöèïèòå íà ïðàâîâàòà äúðæàâà è íå äîïóñêà äèñêðèìèíàöèÿ.
3.  ñâîÿòà åæåäíåâíà ðàáîòà ÌÂÐ ñå ñòðåìè äà âúâåäå óòâúðäåíè ñâåòîâíè è åâðîïåéñêè ïðîôåñèîíàëíè ïðàêòèêè è ñòàíäàðòè è äà îòãîâîðè íà î÷àêâàíèÿòà íà îáùåñòâîòî, íà êîåòî ñëóæè, êàòî ñå ñòðåìè äà îòðàçÿâà â ìàêñèìàëíà ñòåïåí íåãîâîòî ìíîãîîáðàçèå.
4. Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè å èíñòèòóöèÿ, îòâîðåíà çà âñè÷êè áúëãàðñêè ãðàæäàíè, êîèòî îòãîâàðÿò íà óñëîâèÿòà çà íàçíà÷àâàíå, ïîñî÷åíè â çàêîíèòå è ïîäçàêîíîâèòå íîðìàòèâíè àêòîâå, êàòî íå äîïóñêà äèñêðèìèíàöèÿ ïðè èçâúðøâàíåòî íà ïîäáîðà íà êàíäèäàòèòå.
5. Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè îò÷èòà îñîáåíàòà ðîëÿ íà îáó÷åíèåòî íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë çà óòâúðæäàâàíå íà îñíîâíèòå öåííîñòè íà äåìîêðàöèÿòà, âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà, ñïàçâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà è åòè÷íèòå ñòàíäàðòè çà ïîâåäåíèå, êàòî ñúçäàâà ïîäõîäÿùè óñëîâèÿ çà óñâîÿâàíå íà ïðîôåñèîíàëíè çíàíèÿ è óìåíèÿ.
6. (äîï. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè â ÌÂÐ ïî ÷ë. 142, àë. 1, ò. 1 è àë. 3 îò Çàêîíà çà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè (ÇÌÂÐ), íàðè÷àíè ïî-íàòàòúê çà êðàòêîñò "äúðæàâíè ñëóæèòåëè", ñà äëúæíè äà ïîçíàâàò è ñïàçâàò åòè÷íèòå ïðàâèëà çà ïîâåäåíèå, êàòî èçó÷àâàíåòî èì ñå âêëþ÷âà â ïðîôåñèîíàëíàòà èì ïîäãîòîâêà. Ïðàâèëàòà íà ïîâåäåíèå, ñúäúðæàùè ñå â òîçè êîäåêñ, ñà íåèçìåííà ÷àñò îò åæåäíåâíàòà äåéíîñò íà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè ñúîáðàçíî òÿõíàòà ôóíêöèîíàëíà êîìïåòåíòíîñò.
7. Ñïàçâàíåòî íà åòè÷íèòå ïðàâèëà çà ïîâåäåíèå å ãàðàíöèÿ çà çàêîííîñòòà íà äåéñòâèÿòà íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë è çàùèòà îò íåîñíîâàòåëíè îáâèíåíèÿ.
8. ×ðåç ñïàçâàíåòî íà ïðàâèëàòà íà ïîâåäåíèå, çàëîæåíè â Åòè÷íèÿ êîäåêñ è ïðèåòè îò âñåêè äúðæàâåí ñëóæèòåë, ñå äîïðèíàñÿ çà èçãðàæäàíåòî è óòâúðæäàâàíåòî íà ïîëîæèòåëíèÿ îáðàç íà ÌÂÐ.
9. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Âñåêè äúðæàâåí ñëóæèòåë îñúùåñòâÿâà ñâîèòå ïðîôåñèîíàëíè çàäúëæåíèÿ â óñëóãà íà îáùåñòâîòî.
10. Çà âñåêè äúðæàâåí ñëóæèòåë å ÷åñò è ìîðàëåí äúëã äà ñïàçâà ïðèíöèïèòå íà ïðîôåñèîíàëíàòà åòèêà.
11. Åòè÷íèòå ïðàâèëà â òîçè êîäåêñ ñà ïðèëîæèìè ñïðÿìî äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè çà òåõíèòå äåéñòâèÿ è ïîâåäåíèå â ðàáîòíî è èçâúíðàáîòíî âðåìå ñúîáðàçíî òÿõíàòà ïîäãîòîâêà (îáùà è ñïåöèàëíà) è íîðìàòèâíî îïðåäåëåíèòå èì ïðàâîìîùèÿ è ñå îòíàñÿò äî:
à) îòíîøåíèÿòà ìåæäó äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè, ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî è îòäåëíèòå ãðàæäàíè;
á) îòíîøåíèÿòà ìåæäó äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë è îðãàíèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò è äðóãèòå äúðæàâíè îðãàíè è îðãàíèçàöèè;
â) îòíîøåíèÿòà íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë ñ âñè÷êè îñòàíàëè ñëóæèòåëè â ÌÂÐ;
ã) ïðàâàòà è çàäúëæåíèÿòà íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë.
12. Åòè÷íèÿò êîäåêñ èìà çà öåë:
à) äà îïðåäåëè åòè÷íèòå ñòàíäàðòè çà ïðîôåñèîíàëíàòà äåéíîñò íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë;
á) äà ðàçâèâà êóëòóðà è ïðîôåñèîíàëíè öåííîñòè, îñíîâàíè íà ïðèíöèïèòå íà õóìàííîñòòà, çàêîííîñòòà, äåìîêðàòè÷íîñòòà è çà÷èòàíåòî ïðàâàòà íà ÷îâåêà;
â) äà ïîäïîìîãíå îáó÷åíèåòî íà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè çà ïîñòèãàíå íà ïðîôåñèîíàëíî åòè÷íî ïîâåäåíèå â òÿõíàòà ðàáîòà;
ã) äà ïîäïîìîãíå ïðèîáùàâàíåòî íà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè êúì ïðîöåñà íà èçãðàæäàíå íà îáùà åâðîïåéñêà êóëòóðà;
ä) äà ïîâèøè îáùåñòâåíîòî äîâåðèå êúì äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè;
å) äà âúçïèòàâà â äóõ íà ëîÿëíîñò êúì ÌÂÐ;
æ) äà ðàçâèâà íåòúðïèìîñò êúì êîðóïöèîííèòå ïðîÿâè.
13. Äåéíîñòòà íà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè ñå îñúùåñòâÿâà ïðè ñïàçâàíå íà ñëåäíèòå åòè÷íè ïðèíöèïè çà ïîâåäåíèå:
à) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã., èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) çàêîííîñò - èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ è ëè÷íî ïîâåäåíèå â ñúîòâåòñòâèå ñúñ çàêîíèòå íà ñòðàíàòà è ïðè çà÷èòàíå è ñïàçâàíå ïðàâàòà è îñíîâíèòå ñâîáîäè íà ãðàæäàíèòå, êàòî íå ñå ïîääàâàò íà íàòèñê, çàïëàõè, ñòèìóëè, ïðåêè èëè êîñâåíè âëèÿíèÿ íåçàâèñèìî îò òåõíèÿ èçòî÷íèê, ïîâîä èëè ïðè÷èíà;
á) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã., èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) îïàçâàíå è çàùèòà íà ÷îâåøêèÿ æèâîò è çäðàâå - ïðè èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå ñè çàäúëæåíèÿ çàùèòàâàò è ñïàçâàò êîíñòèòóöèîííî óñòàíîâåíèÿ ïðèíöèï çà ïðàâî íà æèâîò íà âñåêè è ñëåäâàò óáåæäåíèåòî, ÷å ïîñåãàòåëñòâîòî âúðõó ÷îâåøêèÿ æèâîò è çäðàâå ñå ïðåñëåäâà è íàêàçâà êàòî íàé-òåæêî ïðåñòúïëåíèå;
â) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã.) óâàæåíèå è çà÷èòàíå äîñòîéíñòâîòî è ïðàâàòà íà ãðàæäàíèòå - óâàæàâà äîñòîéíñòâîòî íà âñåêè ÷îâåê êàêòî ïðè èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå ñè çàäúëæåíèÿ, òàêà è èçâúí ñëóæáàòà è íå äîïóñêà ïðåäïî÷èòàíèå, ïðåäóáåæäåíèå èëè ïðåäðàçñúäúöè âúç îñíîâà íà ðàñà, ïðîèçõîä, åòíè÷åñêà è ïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ïîë, ðåëèãèÿ, îáðàçîâàíèå, óáåæäåíèÿ, ëè÷íî è îáùåñòâåíî ïîëîæåíèå èëè èìóùåñòâåíî ñúñòîÿíèå;
ã) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã.) ëîÿëíîñò - ïîâåäåíèå, íàñî÷åíî êúì óòâúðæäàâàíå è ïîäîáðÿâàíå íà àâòîðèòåòà è äîáðîòî èìå íà èíñòèòóöèÿòà, èçðàçÿâàùî ñå â êîðåêòíî è ïî÷òåíî îòíîøåíèå êúì êîëåãèòå è óâàæåíèå íà ìíåíèåòî è ëè÷íèÿ èì æèâîò;
ä) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã., èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) ÷åñòíîñò - äîáðîñúâåñòíî è îáåêòèâíî ïîâåäåíèå ïðè èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ, êîåòî íå äîïóñêà çàâèñèìîñò èëè äðóãà îáâúðçàíîñò ñ âúíøíè ëèöà è îðãàíèçàöèè, êîÿòî áè ìîãëà äà ïîâëèÿå íà èçïúëíåíèåòî èì;
å) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã., äîï. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) ïî÷òåíîñò (èíòåãðèòåò) - ìîðàëíî è áëàãîïðèëè÷íî/ïðèñòîéíî ïîâåäåíèå, îñíîâàíî íà åòè÷íèòå ïðàâèëà çà ïîâåäåíèå, ïðè âçåìàíå íà ðåøåíèÿ èëè óïðàæíÿâàíå íà ïðàâîìîùèÿ, êàòî íå ïðèåìà ìàòåðèàëíè èëè íåìàòåðèàëíè îáëàãè íåçàâèñèìî îò åñòåñòâîòî èì, êîèòî íå ìó ñå ñëåäâàò è ìîãàò äà ïîñòàâÿò ïîä ñúìíåíèå íåãîâàòà íåçàâèñèìîñò è áåçïðèñòðàñòíîñò;
æ) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã.) áåçïðèñòðàñòíîñò - òî÷íî, îáåêòèâíî è íåïðåäóáåäåíî èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ, êàòî ñúçäàâà óñëîâèÿ çà ðàâíîïîñòàâåíîñò ìåæäó ãðàæäàíèòå ïðè óïðàæíÿâàíå íà ñâîèòå ïðàâîìîùèÿ è èçáÿãâà ïîâåäåíèå, êîåòî ìîæå äà ñå âúçïðèåìå êàòî ïðèâèëåãèðîâàíå, ïðåäðàçïîëîæåíîñò èëè ïðåäóáåäåíîñò;
ç) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã.) ïîëèòè÷åñêà íåóòðàëíîñò - íå ÷ëåíóâà â ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè, íå îñúùåñòâÿâà ïîëèòè÷åñêà äåéíîñò, íå èçðàçÿâà ïîëèòè÷åñêè âúçãëåäè, êàêòî è íå ïðåäïðèåìà äðóãè äåéñòâèÿ, ñ êîèòî ñå íàðóøàâà ïîëèòè÷åñêèÿò íåóòðàëèòåò;
è) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã., èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) êîìïåòåíòíîñò - ïîçíàâà è ñïàçâà íîðìàòèâíàòà óðåäáà è âúòðåøíîâåäîìñòâåíèòå àêòîâå, ðåãëàìåíòèðàùè èçïúëíåíèåòî íà ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ, êàòî ðàçâèâà ñâîèòå ñïîñîáíîñòè è óìåíèÿ;
ê) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã.) îòãîâîðíîñò - êà÷åñòâî íà äåéíîñòòà, îáóñëàâÿùî îò÷åòíîñò íà äåéñòâèÿòà ïðè è ïî ïîâîä èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ ïðåä âèñøåñòîÿùèòå è îáùåñòâîòî;
ë) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã.) êîíôèäåíöèàëíîñò - ïîâåäåíèå, ñúîáðàçåíî ñ ìåæäóíàðîäíèòå ïðèíöèïè çà çàùèòà íà äàííèòå è íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî, ãàðàíòèðàùî íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íîñòòà è ëè÷íèÿ æèâîò íà ãðàæäàíèòå, ïîñðåäñòâîì îïàçâàíå ôàêòèòå è/èëè ñâåäåíèÿòà, ñòàíàëè èçâåñòíè íà ñëóæèòåëÿ ïðè èëè ïî ïîâîä èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ;
ì) (èçì. - ÄÂ, áð. 47 îò 2016 ã.) íåäîïóñêàíå òîðìîç íà ðàáîòíîòî ìÿñòî - íå äîïóñêà è íå òîëåðèðà äåÿíèÿ ñïðÿìî êîëåãè, ñ êîèòî ñå ïðè÷èíÿâà ôèçè÷åñêà è/èëè ïñèõè÷åñêà áîëêà, çàïëàõà, ïðè÷èíÿâàíå íà óïëàõ è/èëè ñòðàäàíèå.
14. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èçïúëíÿâà ñëóæåáíèòå ñè çàäúëæåíèÿ ïðè ñïàçâàíå íà Êîíñòèòóöèÿòà, çàêîíèòå è ìåæäóíàðîäíèòå äîãîâîðè, ïî êîèòî Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ å ñòðàíà.
15. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñúîáðàçÿâà çàêîííîñòòà íà äåéñòâèÿòà, êîèòî âúçíàìåðÿâà äà ïðåäïðèåìå.
16. Ñòðèêòíîòî ñïàçâàíå íà çàêîíà îò ñòðàíà íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë äîïðèíàñÿ çà ãàðàíòèðàíåòî íà ïðàâàòà è ñâîáîäèòå íà ãðàæäàíèòå, çà àâòîðèòåòà íà èíñòèòóöèèòå â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, îïàçâàíåòî íà ñèãóðíîñòòà è îáùåñòâåíèÿ ðåä, çàùèòàòà íà ãðàæäàíèòå è òÿõíîòî èìóùåñòâî.
17. Ïî ñìèñúëà íà òîçè êîäåêñ êîðóïöèîííî ïîâåäåíèå å:
à) èñêàíå èëè ïðèåìàíå çà ñåáå ñè èëè çà äðóãèãî íà îáëàãà, çà äà áúäå èçâúðøåíî èëè äà íå áúäå èçâúðøåíî äåéñòâèå ïî ñëóæáà;
á) ïîñðåäíè÷åñòâî çà ïîëó÷àâàíå îò äðóãèãî íà îáëàãà, êîÿòî íå ìó ñå ñëåäâà, çà äà áúäå èçâúðøåíî èëè äà íå áúäå èçâúðøåíî äåéñòâèå ïî ñëóæáà;
â) âúçïîëçâàíå îò ñëóæåáíîòî ñè ïîëîæåíèå çà ïîëó÷àâàíå çà ñåáå ñè èëè çà äðóãèãî îáëàãà, êîÿòî íå ñå ñëåäâà;
ã) (äîï. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) ïðèåìàíå íà îáåùàíèå çà îáëàãà èëè ãîñòîïðèåìñòâî, çà äà áúäå èçâúðøåíî èëè äà íå áúäå èçâúðøåíî äåéñòâèå ïî ñëóæáà;
ä) ïðèåìàíå íà îáëàãà èëè îáåùàíèå çà òàêàâà, çà äà óïðàæíè âëèÿíèå ïðè âçåìàíå íà ðåøåíèå îò äðóãî äëúæíîñòíî ëèöå âúâ âðúçêà ñúñ ñëóæáàòà ìó;
å) äðóãè äåéñòâèÿ, ñ êîèòî ñå öåëè ïîëó÷àâàíåòî íà îáëàãà è ñâúðçàíè ñ íàðóøàâàíå íà ñëóæåáíè çàäúëæåíèÿ;
æ) ïîñòàâÿíå íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë âúâ ôèíàíñîâà èëè äðóãà çàâèñèìîñò, êîÿòî áè ìîãëà äà ïîâëèÿå íà èçïúëíåíèåòî íà ñëóæåáíèòå ìó çàäúëæåíèÿ.
Ãëàâà âòîðà.
ÏÐÀÂÈËÀ ÇÀ ÅÒÈ×ÍÎ ÏÎÂÅÄÅÍÈÅ ÍÀ ÄÚÐÆÀÂÍÈß ÑËÓÆÈÒÅË
Ðàçäåë I.
Ïîâåäåíèå è îáëèê íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë â îáùåñòâîòî
18. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èçïúëíÿâà ñâîèòå çàäúëæåíèÿ â óñëóãà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî.
19. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïàçè äîáðîòî èìå íà èíñòèòóöèÿòà, êîÿòî ïðåäñòàâëÿâà.
20. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íàñúð÷àâà õîðàòà äà ñïàçâàò çàêîíà, êàòî äàâà ëè÷åí ïðèìåð ñ ïîâåäåíèåòî ñè.
21. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñå îòíàñÿ ñ óâàæåíèå êúì âñè÷êè ïðåäñòàâèòåëè íà îáùåñòâîòî.
22. Ïðè èçïúëíåíèå íà ñâîèòå ïðîôåñèîíàëíè çàäúëæåíèÿ äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë òúðñè ïîäêðåïàòà íà îáùåñòâåíîñòòà è ñúäåéñòâà çà óñòàíîâÿâàíåòî è ïîääúðæàíåòî íà äîáðè îòíîøåíèÿ ñ ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî.
23. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë, â ðàìêèòå íà íîðìàòèâíî îïðåäåëåíèòå ìó ïðàâîìîùèÿ, ñúäåéñòâà çà åôåêòèâíîòî ñúòðóäíè÷åñòâî ñ îðãàíèòå íà äúðæàâíàòà âëàñò, ìåñòíîòî ñàìîóïðàâëåíèå è ìåñòíàòà àäìèíèñòðàöèÿ, íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè è äðóãè ïðåäñòàâèòåëè íà îáùåñòâåíîñòòà, êàòî çàïàçâà íåçàâèñèìîñò ïî îòíîøåíèå íà ïðîôåñèîíàëíèòå ñè êîìïåòåíöèè.
24. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èçïúëíÿâà ñòðèêòíî è áåçïðèñòðàñòíî ñâîèòå ïðîôåñèîíàëíè çàäà÷è, êàòî íîñè îòãîâîðíîñò çà ñâîèòå äåéñòâèÿ èëè áåçäåéñòâèÿ.
25. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå çëîóïîòðåáÿâà ñ ïðàâîìîùèÿòà ñè, ðàç÷èòàéêè, ÷å íÿìà äà ìó áúäå íàëîæåíà ñàíêöèÿ â êà÷åñòâîòî ìó íà îðãàí íà âëàñòòà.
26. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èçïúëíÿâà ñâîèòå çàäúëæåíèÿ âúâ âúíøåí âèä, êîéòî íå óðîíâà ïðåñòèæà íà èíñòèòóöèÿòà, êîÿòî ïðåäñòàâëÿâà.
27. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Ïðè èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå ñè çàäúëæåíèÿ äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå òðÿáâà äà å óïîòðåáèë àëêîõîë è/èëè íàðêîòè÷íè âåùåñòâà èëè òåõíè àíàëîçè.
28. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íåçàâèñèìî îò çàåìàíàòà äëúæíîñò ïî âðåìå íà èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå ñè çàäúëæåíèÿ èëè èçâúí óñòàíîâåíîòî ðàáîòíî âðåìå èëè ïî âðåìåòî íà ïîëçâàíå íà îòïóñê â êà÷åñòâîòî ñè íà ó÷àñòíèê â ïúòíîòî äâèæåíèå ñå ïîä÷èíÿâà:
à) íà íîðìàòèâíî îïðåäåëåíèòå ïðàâèëà çà äâèæåíèå ïî ïúòèùàòà â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ;
á) íà çàáðàíàòà äà íå óïðàâëÿâà ìîòîðíî ïðåâîçíî ñðåäñòâî ñ êîíöåíòðàöèÿ íà àëêîõîë â êðúâòà íàä 0,5 íà õèëÿäà;
â) íà çàáðàíàòà äà íå óïðàâëÿâà ìîòîðíî ïðåâîçíî ñðåäñòâî ñëåä óïîòðåáàòà íà íàðêîòè÷íè âåùåñòâà èëè òåõíè àíàëîçè;
ã) äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå îòêàçâà äà ìó áúäå èçâúðøåíà ïðîâåðêà è ñå ïîä÷èíÿâà íà ðàçïîðåæäàíèÿòà íà êîíòðîëíèòå îðãàíè îòíîñíî óñòàíîâÿâàíå íà óïðàâëåíèåòî íà ìîòîðíî ïðåâîçíî ñðåäñòâî ñëåä óïîòðåáà íà àëêîõîë, íàðêîòè÷íè âåùåñòâà èëè òåõíè àíàëîçè.
29. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íåçàâèñèìî îò çàåìàíàòà äëúæíîñò ïî âðåìå íà èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå ñè çàäúëæåíèÿ èëè èçâúí óñòàíîâåíîòî ðàáîòíî âðåìå èëè ïî âðåìåòî íà ïîëçâàíå íà îòïóñê:
à) ñïàçâà íîðìàòèâíî îïðåäåëåíèòå ïðàâèëà çà ïðèòåæàíèå, íîñåíå, ñúõðàíåíèå è óïîòðåáà íà îãíåñòðåëíî îðúæèå, âçðèâíè âåùåñòâà è áîåïðèïàñè;
á) ñå ïîä÷èíÿâà íà çàáðàíàòà çà íîñåíå è óïîòðåáà íà îðúæèå è áîåïðèïàñè ïðè èëè ñëåä óïîòðåáà íà àëêîõîë èëè íàðêîòè÷íè âåùåñòâà èëè òåõíè àíàëîçè.
30. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë îêàçâà ïîìîù íà âñÿêî ëèöå â îïàñíîñò, êàòî â çàâèñèìîñò îò âúçìîæíîñòèòå ñè ñúäåéñòâà çà ïðåäîòâðàòÿâàíå èëè ïðåñè÷àíå íà ïðîÿâè, íàðóøàâàùè îáùåñòâåíèÿ ðåä, çàùèòàâà îò ïîñåãàòåëñòâà ëè÷íîñòòà, ëè÷íàòà è îáùåñòâåíàòà ñîáñòâåíîñò è çàùèòàâà ãðàæäàíèòå è èìóùåñòâîòî èì ïðè ïîæàðè, áåäñòâèÿ, àâàðèè è èçâúíðåäíè ñèòóàöèè.
31à. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èçïîëçâà ñîöèàëíèòå ìåäèè îòãîâîðíî è çàêîíîñúîáðàçíî.
31á. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ïóáëèêóâà èëè íå ïðåäëàãà çà ïóáëèêóâàíå èíôîðìàöèÿ èëè ìàòåðèàëè, óðîíâàùè ïðåñòèæà íà ÌÂÐ.
Ðàçäåë II.
Îòíîøåíèå êúì ãðàæäàíèòå
31. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë çà÷èòà è ñïàçâà ïðàâàòà è îñíîâíèòå ñâîáîäè íà âñè÷êè ãðàæäàíè â ñúîòâåòñòâèå ñ äåéñòâàùîòî áúëãàðñêî çàêîíîäàòåëñòâî è ìåæäóíàðîäíèòå äîãîâîðè, ïî êîèòî Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ å ñòðàíà.
32. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñëåäâà ïðèíöèïà, ÷å âñåêè îáâèíåí â ïðåñòúïëåíèå ñå ñ÷èòà çà íåâèíåí äî äîêàçâàíå íà ïðîòèâíîòî ñ âëÿçëà â ñèëà ïðèñúäà.
33. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïðè èçïúëíåíèå íà ïðîôåñèîíàëíèòå ñè çàäúëæåíèÿ çà÷èòà ïðàâîòî íà æèâîò íà âñåêè ÷îâåê è íåãîâîòî äîñòîéíñòâî, êàòî íå èçâúðøâà, ïðîâîêèðà èëè òîëåðèðà êàêúâòî è äà áèëî àêò íà èçòåçàíèå, íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíîøåíèå èëè ïîâåäåíèå.
34. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë çà÷èòà ïðàâîòî íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò íà ëè÷íîñòòà, êàòî îãðàíè÷àâà òîâà ïðàâî ñàìî â çàêîíîóñòàíîâåíèòå ñëó÷àè è ïî çàêîíîñúîáðàçåí íà÷èí.
35. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë çà÷èòà ïðàâîòî íà ëè÷åí è ñåìååí æèâîò, íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà æèëèùåòî è òàéíàòà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà, êàòî îãðàíè÷àâà òîâà ïðàâî ñàìî â çàêîíîóñòàíîâåíèòå ñëó÷àè è ïî çàêîíîñúîáðàçåí íà÷èí.
36. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èçïúëíÿâà ñâîèòå çàäà÷è, êàòî ñå ðúêîâîäè îò ïðèíöèïèòå íà áåçïðèñòðàñòíîñò è íåäîïóñêàíå íà äèñêðèìèíàöèÿ è ôîðìèðà ñâîåòî âúòðåøíî óáåæäåíèå ñàìî íà áàçàòà íà ñúáðàíèòå ÷ðåç çàêîíîóñòàíîâåíè ñïîñîáè ôàêòè è äàííè ïî êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé.
37.  äåéñòâèÿòà ñè äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë âèíàãè ñå ñúîáðàçÿâà ñ îñíîâíèòå ÷îâåøêè ïðàâà, ìåæäó êîèòî ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà ìèñúëòà, ñúâåñòòà, ðåëèãèÿòà, èçðàçÿâàíåòî íà ìíåíèå, ïðàâîòî íà ìèðíè ñúáðàíèÿ, ñâîáîäíî äâèæåíèå è ïðàâîòî íà ñîáñòâåíîñò.
38. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë óâàæàâà îòäåëíèòå ãðàæäàíè è îáùíîñòè, êàòî çà÷èòà òåõíèòå òðàäèöèè, âÿðâàíèÿ è íà÷èí íà æèâîò, ñúâìåñòèìè ñ ïðàâîâàòà äúðæàâà.
39. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå äîïóñêà äèñêðèìèíàöèÿ, îñíîâàíà íà ïîë, ðàñà, íàðîäíîñò, åòíè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ÷îâåøêè ãåíîì, ãðàæäàíñòâî, ïðîèçõîä, ðåëèãèÿ èëè âÿðà, îáðàçîâàíèå, óáåæäåíèÿ, ïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ëè÷íî èëè îáùåñòâåíî ïîëîæåíèå, óâðåæäàíå, âúçðàñò, ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ, ñåìåéíî ïîëîæåíèå, èìóùåñòâåíî ñúñòîÿíèå èëè íà âñÿêàêâè äðóãè ïðèçíàöè, óñòàíîâåíè â çàêîí èëè â ìåæäóíàðîäåí äîãîâîð, ïî êîéòî Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ å ñòðàíà.
40. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë çà÷èòà ïðàâîòî íà ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ è ñúäåéñòâà çà åôåêòèâíîòî îñúùåñòâÿâàíå íà ïðàâîòî íà àäâîêàòñêà çàùèòà.
41. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íîñè îòãîâîðíîñò ïðåä äúðæàâàòà, ãðàæäàíèòå è òåõíèòå ïðåäñòàâèòåëè è å îáåêò íà íåçàâèñèì ãðàæäàíñêè è èíñòèòóöèîíàëåí êîíòðîë.
41à. (íîâà - ÄÂ, áð. 64 îò 2018 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïðè ðàáîòàòà ñè ñ äåöà ñïàçâà íîðìèòå íà Åòè÷íèÿ êîäåêñ íà ðàáîòåùèòå ñ äåöà.
Ðàçäåë III.
Íåïîäêóïíîñò è ïîâåäåíèå, íåäîïóñêàùî ïðîÿâè íà êîðóïöèÿ è êîíôëèêò íà èíòåðåñè (Çàãë. äîï. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.)
Ðàçäåë III.
Íåïîäêóïíîñò è ïîâåäåíèå, íåäîïóñêàùî ïðîÿâè íà êîðóïöèÿ
41á. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë å îáåêòèâåí è íåçàâèñèì, êàòî íå äîïóñêà äà áúäå ïîâëèÿí êàêòî îò ñâîè ëè÷íè èíòåðåñè, òàêà è îò èíòåðåñèòå íà òðåòè ëèöà.
42. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë å íåïîäêóïåí è íå ñå âúçïîëçâà îò ïðàâîìîùèÿòà ñè è/èëè ñëóæåáíîòî ñè ïîëîæåíèå ñ öåë îáëàãîäåòåëñòâàíå ëè÷íî èëè íà òðåòè ëèöà, èëè ñ äðóãà êîðèñòíà öåë.
42à. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ìîæå äà ïðèåìà èëè äà óëåñíÿâà ïðèåìàíåòî çà ñåáå ñè èëè çà äðóãè ëèöà íà ïîäàðúöè, äàðåíèÿ, ïúòóâàíèÿ, íàñòàíÿâàíå â õîòåë èëè íà äðóãî ìÿñòî, îêàçâàíå íà ãîñòîïðèåìñòâî, îòñòúïêè îò äúëæèìè ïëàùàíèÿ, ïðåôåðåíöèàëíè çàåìè, óñëóãè èëè äðóãè, êîèòî ìîãàò äà îêàæàò âëèÿíèå âúðõó èçïúëíåíèåòî íà ñëóæåáíèòå ìó çàäúëæåíèÿ.
42á. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íÿìà ïðàâî äà ïðåäëàãà, äà äàâà ïîäàðúöè èëè äà èçâúðøâà óñëóãè, êîèòî áèõà äîâåëè äî îêàçâàíå íà âëèÿíèå âúðõó èçïúëíåíèåòî íà ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ íà ïðèåìàùèÿ.
42â. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå òúðñè ïðåäèìñòâà è/èëè ïðèâèëåãèè çà ëè÷íè èëè ÷óæäè èíòåðåñè, âúçïîëçâàéêè ñå îò äëúæíîñòòà è ìåñòîðàáîòàòà ñè.
42ã. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñïàçâà íîðìàòèâíî óñòàíîâåíîòî çàäúëæåíèå äà íå ó÷àñòâà â ïðîöåñà íà âçåìàíå íà ðåøåíèå, êîãàòî òîé èëè ñâúðçàíè ñ íåãî ëèöà ñà çàèíòåðåñîâàíè èëè ìîãàò äà ñå ïîðîäÿò ñúìíåíèÿ â íåãîâàòà áåçïðèñòðàñòíîñò.
42ä. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Ïðè ïîëó÷àâàíå íà äàííè çà êîðóïöèîííî ïîâåäåíèå äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë óâåäîìÿâà ñâîèòå ðúêîâîäèòåëè, êàòî ïðè íåîáõîäèìîñò áè ìîãúë äà ñå îáúðíå êúì ðåãèîíàëíèòå êîìèñèè ïî åòèêà (ÐÊÅ)/ñúâåòíèöèòå ïî åòèêà.
43. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâåí ñëóæèòåë, íà êîãîòî ñòàíàò èçâåñòíè ôàêòè è îáñòîÿòåëñòâà, êîèòî áèõà ìîãëè äà äîâåäàò äî êîíôëèêò íà èíòåðåñè èëè çà âúçíèêíàë òàêúâ, ñëåäâà äà óâåäîìè ñâîèòå ðúêîâîäèòåëè, êàòî ïðè íåîáõîäèìîñò áè ìîãúë äà ñå îáúðíå êúì ÐÊÅ/ñúâåòíèöèòå ïî åòèêà.
44. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïðèäîáèâà, âëàäåå è ïîëçâà èìóùåñòâî, áåç äà çëîóïîòðåáÿâà ñúñ ñëóæåáíîòî ñè ïîëîæåíèå.
45. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå äîïóñêà äà áúäå ïîñòàâåí âúâ ôèíàíñîâà èëè äðóãà çàâèñèìîñò îò îòäåëíè ëèöà è îðãàíèçàöèè, êîèòî ìîãàò äà ïîâëèÿÿò íà èçïúëíåíèåòî íà ñëóæåáíèòå ìó çàäúëæåíèÿ èëè äà íàðóøàò ïðîôåñèîíàëíèÿ ìó ïîäõîä ïî îïðåäåëåíè âúïðîñè.
46. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ïðèåìà îáåùàíèÿ çà îáëàãà, êîÿòî íå ìó ñå ñëåäâà, çà äà èçâúðøè èëè äà íå èçâúðøè äåéñòâèå ïî ñëóæáà.
47. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ïðèåìà îáëàãà èëè îáåùàíèå çà òàêàâà, çà äà óïðàæíè âëèÿíèå ïðè âçåìàíå íà ðåøåíèå îò äðóãî äëúæíîñòíî ëèöå âúâ âðúçêà ñúñ ñëóæáàòà ìó.
48. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ïîñðåäíè÷è çà ïîëó÷àâàíå îò äðóãèãî íà îáëàãà, çà äà áúäå èçâúðøåíî èëè äà íå áúäå èçâúðøåíî äåéñòâèå ïî ñëóæáà.
49. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ó÷àñòâà â êîðóïöèîííè ïðîÿâè.
50. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïðîÿâÿâà íåòúðïèìîñò êúì êîðóïöèîííî ïîâåäåíèå.
51. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ è å äëúæåí äà èíôîðìèðà ñâîèòå ðúêîâîäèòåëè èëè ñúîòâåòíèòå îðãàíè çà âñåêè àêò íà êîðóïöèÿ, äîñòèãíàë äî íåãîâîòî çíàíèå.
Ðàçäåë IV.
Îòíîøåíèÿ ñ îðãàíèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò è äðóãè äúðæàâíè îðãàíè è îðãàíèçàöèè
52. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñúäåéñòâà çà óñòàíîâÿâàíåòî, ïîääúðæàíåòî è ðàçâèòèåòî íà åôåêòèâíî ñúòðóäíè÷åñòâî ñ îðãàíèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò è äðóãè äúðæàâíè îðãàíè è îðãàíèçàöèè.
53. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èçïúëíÿâà ïðîöåäóðèòå, ïðåäâèäåíè îò çàêîíà, è äîïðèíàñÿ çà ñúáèðàíåòî íà äîñòàòú÷íè è ãîäíè äîêàçàòåëñòâà ïðè ðàçñëåäâàíåòî íà ïðåñòúïëåíèÿ è äðóãè ïðàâîíàðóøåíèÿ è ïðè óñòàíîâÿâàíå íà ïðè÷èíèòå çà âúçíèêâàíå íà ïîæàðè, áåäñòâèÿ, àâàðèè è èçâúíðåäíè ñèòóàöèè.
54. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë â èçïúëíåíèå íà çàêîíà, íà îñíîâàòà íà ðàâíîïîñòàâåíîñò è âçàèìíî çà÷èòàíå íà ïðîôåñèîíàëíàòà åòèêà, îñúùåñòâÿâà âçàèìîäåéñòâèå ñ äðóãè äúðæàâíè îðãàíè è îðãàíèçàöèè.
Ðàçäåë IV "à".
Èçâúíñëóæåáíè îòíîøåíèÿ (Íîâ - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.)
54à. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ÷ëåíóâà â ãðóïè èëè ñäðóæåíèÿ è ñå âúçäúðæà îò âðúçêè ñ ãðóïè èëè ëèöà, êîèòî ìîãàò äà ïîâëèÿÿò âúðõó èçïúëíåíèåòî íà ñëóæåáíèòå ìó çàäúëæåíèÿ.
54á. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ó÷àñòâà â ñðåùè ñúñ çàèíòåðåñîâàíè ñòðàíè è íå äàâà êîíñóëòàöèè ïî âúïðîñè îò êîìïåòåíòíîñòòà íà ÌÂÐ, îñâåí êîãàòî å èçðè÷íî óïúëíîìîùåí çà òîâà èëè òîâà ïðîèçòè÷à îò ôóíêöèèòå è/èëè çàäà÷èòå, êîèòî èçïúëíÿâà.
Ðàçäåë V.
Âçàèìîîòíîøåíèÿ ìåæäó äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè
55. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë â êà÷åñòâîòî ñè íà ðúêîâîäèòåë çà÷èòà äîñòîéíñòâîòî è ïðàâàòà íà ïîä÷èíåíèòå ìó ñëóæèòåëè è å îòãîâîðåí çà çàïîâåäèòå, êîèòî èçäàâà, çà òÿõíîòî èçïúëíåíèå è ïîñëåäñòâèÿòà îò òÿõ.
56. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë çà÷èòà äîñòîéíñòâîòî è ïðàâàòà íà ðúêîâîäèòåëèòå ñè è ñïàçâà íåîáõîäèìàòà ñóáîðäèíàöèÿ êàêòî â ñëóæåáíè ïîìåùåíèÿ, òàêà è íà îáùåñòâåíè ìåñòà.
57. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë â êà÷åñòâîòî ñè íà ðúêîâîäèòåë å ïðèìåð çà ïðîôåñèîíàëíî, áåçïðèñòðàñòíî è åôåêòèâíî èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíàòà äåéíîñò.
58. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë â êà÷åñòâîòî ñè íà ðúêîâîäèòåë ïðîÿâÿâà îòãîâîðíîñò êúì ïîä÷èíåíèòå ñè, êàòî ïîäïîìàãà ïðîôåñèîíàëíîòî èì ðàçâèòèå è íàñúð÷àâà êîðåêòíîòî èçïúëíåíèå íà ïðîôåñèîíàëíèòå èì çàäúëæåíèÿ ïîñðåäñòâîì äàâàíå íà ñúâåò, íàñîêè è ïðåäïðèåìàíå íà ïîäõîäÿùè êîðåêòèâíè ìåðêè.
59. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë â êà÷åñòâîòî ñè íà ðúêîâîäèòåë íå èçïîëçâà éåðàðõè÷íîòî ñè ïîëîæåíèå çà îñúùåñòâÿâàíå íà íàòèñê âúðõó ïîä÷èíåíè.
60. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë â êà÷åñòâîòî ñè íà ðúêîâîäèòåë ïðåäïðèåìà àäåêâàòíè ìåðêè çà ðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå íà ïîä÷èíåíèòå ìó ñëóæèòåëè, êîèòî áèõà ìîãëè äà ðåôëåêòèðàò âúðõó èçïúëíåíèåòî íà ïðîôåñèîíàëíèòå èì çàäúëæåíèÿ.
61. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èçïúëíÿâà êîðåêòíî è äîáðîñúâåñòíî âñè÷êè çàïîâåäè, ñúîòâåòñòâàùè íà çàêîíà.
62. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå èçïúëíÿâà çàïîâåä, íàðåæäàùà ìó äà èçâúðøè ÿâíî íåçàêîííè äåéñòâèÿ. Àêî ñ÷èòà, ÷å äàäåíà çàïîâåä èëè ðàçïîðåæäàíå å íåïðàâîìåðíî, ñúùèÿò ñëåäâà äà ïîñî÷è îñíîâàíèÿòà ñè çà òîâà ïðåä îðãàíà, êîéòî ÿ å èçäàë, èëè, àêî å íåîáõîäèìî - ïðåä ïî-âèñøåñòîÿùà èíñòàíöèÿ.  ñëó÷àé ÷å çàïîâåäòà èëè ðàçïîðåæäàíåòî áúäàò ïîòâúðäåíè, òîé èìà ïðàâî äà ïîèñêà ïèñìåíî íàðåæäàíå çà òÿõíîòî èçïúëíåíèå.
63. Äúðæàâåí ñëóæèòåë â êà÷åñòâîòî ñè íà îðãàí, êîéòî å ïîòâúðäèë çàïîâåä èëè ðàçïîðåæäàíå, àíãàæèðà ñîáñòâåíàòà ñè îòãîâîðíîñò, àêî ñå óñòàíîâè, ÷å ñà íåïðàâîìåðíè. Àêî ïîäîçðåíèåòî çà íåïðàâîìåðíîñò å áèëî èçòúêíàòî íåîñíîâàòåëíî ñ öåë íåèçïúëíåíèå íà äàäåíà çàïîâåä, ìîæå äà áúäå àíãàæèðàíà îòãîâîðíîñòòà íà ñúîòâåòíèÿ ñëóæèòåë.
64. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë äàâà òî÷åí è îáåêòèâåí îò÷åò ïðåä ñâîèòå ðúêîâîäèòåëè çà èçïúëíåíèåòî íà âúçëîæåíèòå ìó çàäà÷è.
65. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë îêàçâà ïðîôåñèîíàëíà ïîìîù íà êîëåãèòå ñè ïðè èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå çàäà÷è.
66. Â îòíîøåíèÿòà ìåæäó äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè íå ñå äîïóñêàò íèêàêâè ôîðìè íà äèñêðèìèíàöèÿ.
67.  îòíîøåíèÿòà ìåæäó äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè íå ñå äîïóñêà ïîâåäåíèå, îêà÷åñòâåíî êàòî òîðìîç îò ïñèõè÷åñêè, ôèçè÷åñêè, ñåêñóàëåí è âñÿêàêúâ äðóã õàðàêòåð.
68. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ïðàâè èçêàçâàíèÿ è íå îòïðàâÿ ïðèçèâè êúì êîëåãèòå ñè çà ó÷àñòèå â ìåðîïðèÿòèÿ, íàðóøàâàùè îáùåñòâåíèÿ ðåä èëè ïðîôåñèîíàëíàòà äèñöèïëèíà.
69. Äúðæàâåí ñëóæèòåë, êîéòî å ñòàíàë ñâèäåòåë íà íååòè÷íî èëè îïàñíî ïîâåäåíèå, íà íàñèëèå, íåõóìàííî èëè îáèäíî îòíîøåíèå êúì êîåòî è äà å ëèöå îò ñòðàíà íà äðóã äúðæàâåí ñëóæèòåë, ïðåäïðèåìà äåéñòâèÿ çà ïðåêðàòÿâàíåòî èì è äîêëàäâà íà ðúêîâîäèòåëÿ ñè íåçàâèñèìî îò ïîëîæåíèåòî â éåðàðõèÿòà íà èçâúðøèòåëÿ íà ïîäîáíè äåéñòâèÿ.
Ðàçäåë VI.
Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë è ñëóæåáíàòà èíôîðìàöèÿ
70. (èçì. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Îáðàáîòâàíåòî íà ëè÷íè äàííè îò äúðæàâíè ñëóæèòåëè ñå îñúùåñòâÿâà ñúîáðàçíî ìåæäóíàðîäíèòå ïðèíöèïè çà çàùèòà íà äàííèòå, åâðîïåéñêèòå àêòîâå è íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî, êàòî áúäå îãðàíè÷åíî äî ñòåïåí, íåîáõîäèìà çà èçïúëíåíèåòî íà çàêîíîñúîáðàçíè ñïåöèôè÷íè öåëè.
71. (äîï. - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Ñëóæåáíàòà èíôîðìàöèÿ, ñ êîÿòî ðàçïîëàãà äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë, íå ìîæå äà áúäå èçïîëçâàíà ñ êîðèñòíà öåë, íèòî äà áúäå ðàçãëàñÿâàíà ïðåä äðóãè ëèöà îñâåí ïî ïðåäâèäåíèÿ îò çàêîíà ðåä. Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà âñÿêàêâà äðóãà èíôîðìàöèÿ, êîÿòî ìîæå äà óðîíè ïðåñòèæà íà ÌÂÐ.
71à. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñïàçâà ìåæäóíàðîäíèòå è åâðîïåéñêèòå àêòîâå è íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî ïî îòíîøåíèå íà çàùèòàòà íà êëàñèôèöèðàíàòà èíôîðìàöèÿ.
72. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñïàçâà íîðìàòèâíèòå èçèñêâàíèÿ çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿòà, êàòî ñúáëþäàâà ïðàâèëàòà çà çàùèòà íà êëàñèôèöèðàíàòà èíôîðìàöèÿ è çàïàçâà àíîíèìíîñòòà íà ëèöàòà.
73. Ñúáèðàíåòî íà èíôîðìàöèÿ îò ñòðàíà íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë ñå ïîä÷èíÿâà íà îñíîâíèòå ïðèíöèïè â äåéíîñòòà íà ÌÂÐ.
74. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïðåäîñòàâÿ íà îáùåñòâåíîñòòà òî÷íà è îáåêòèâíà èíôîðìàöèÿ çà ñâîèòå äåéñòâèÿ, áåç äà ðàçãëàñÿâà êëàñèôèöèðàíà èíôîðìàöèÿ.
75. (èçì. - ÄÂ, áð. 5 îò 2017 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ïðèäîáèâà è íå ðàçãëàñÿâà ñëóæåáíà èíôîðìàöèÿ, ñúäúðæàùà òåêñò, ãðàôè÷íè è õóäîæåñòâåíè èçîáðàæåíèÿ, àóäèîçàïèñè, âèäåîçàïèñè è äðóãè, èçâúí óñòàíîâåíèÿ îò çàêîíà ðåä, êàêòî è íå âïèñâà íåâåðíè äàííè â äîêóìåíòè, èçäàâàíè, ñúõðàíÿâàíè èëè èçèñêâàíè çà íóæäèòå íà ÌÂÐ.
Ãëàâà òðåòà.
ÅÒÈ×ÍÈ ÑÒÀÍÄÀÐÒÈ ÏÐÈ ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅ ÍÀ ÄÅÉÍÎÑÒÒÀ ÍÀ ÄÚÐÆÀÂÍÈÒÅ ÑËÓÆÈÒÅËÈ
Ðàçäåë I.
Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë è ïîñòðàäàëèòå
76. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë îñèãóðÿâà íåîáõîäèìàòà ïîäêðåïà, ïîìîù è èíôîðìàöèÿ íà ïîñòðàäàëèòå, êàòî ïðåäïðèåìà ñëåäíèòå äåéñòâèÿ:
à) íàìåñâà ñå â òÿõíà çàùèòà, àêî ïðèñúñòâà íà ìÿñòîòî íà èíöèäåíòà èëè ïðîèçøåñòâèåòî;
á) ïðèåìà ãè è ãè èçñëóøâà âúâ âúçìîæíî íàé-êðàòúê ñðîê;
â) ïðè íåîáõîäèìîñò èì ñúäåéñòâà çà ïîëó÷àâàíå íà ìåäèöèíñêà ïîìîù;
ã) ïîêàçâà, ÷å å íà òÿõíî ðàçïîëîæåíèå è èì îòäåëÿ íåîáõîäèìîòî âðåìå;
ä) óñïîêîÿâà ãè è àêî å íåîáõîäèìî, îêàçâà ñúäåéñòâèå çà ðåøàâàíå íà íàé-íàëåæàùèòå èì ïðîáëåìè, âúçíèêíàëè âúâ âðúçêà ñ èçâúðøåíîòî ïðàâîíàðóøåíèå èëè ïðîèçøåñòâèå;
å) ðàáîòè ñúâåñòíî ïî êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé è èíôîðìèðà ïîñòðàäàëèòå çà íåãîâîòî ðàçâèòèå;
æ) ïðè íåîáõîäèìîñò îñèãóðÿâà çàùèòà íà ëè÷íîñòòà è ñîáñòâåíîñòòà íà ïîñòðàäàëèòå;
ç) íàñî÷âà ãè êúì ñúîòâåòíèòå ñîöèàëíè ñëóæáè, êîèòî áèõà ìîãëè äà èì ïîìîãíàò, à ïðè ÿâíà íåîáõîäèìîñò - ëè÷íî ñå ñâúðçâà ñ òÿõ.
77. Â îòíîøåíèÿòà ñè ñ ïîñòðàäàëèòå îò ïðåñòúïëåíèÿ èëè ïðîèçøåñòâèÿ äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë:
à) ïîñòàâÿ íà ïúðâî ìÿñòî îïàçâàíåòî è çàùèòàòà íà ÷îâåøêèÿ æèâîò;
á) íå äîïóñêà äèñêðèìèíàöèÿ èëè ïðèâèëåãèðîâàíî îòíîøåíèå;
â) íå ïîêàçâà ëè÷íî îòíîøåíèå è âçåìà ïîä âíèìàíèå æåëàíèåòî èì äà óâåäîìÿò ñâîèòå áëèçêè çà ñëó÷èëèÿ ñå ñ òÿõ èíöèäåíò èëè ïðîèçøåñòâèå;
ã) ïðîÿâÿâà äîáðîíàìåðåíîñò êúì ïîñòðàäàëèòå, êàòî íå çàñÿãà ëè÷íè âúïðîñè, êîèòî íÿìàò ïðÿêî îòíîøåíèå êúì ñëó÷àÿ.
78. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïðîÿâÿâà òàêòè÷íîñò è äåëèêàòíîñò, êîãàòî ñå íàëàãà äà èíôîðìèðà çà èíöèäåíòà áëèçêèòå íà ïîñòðàäàë.
79. Ïðè âçåìàíå íà ïîêàçàíèÿ îò ïîñòðàäàëèòå äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ñïàçâà ïðèíöèïà íà êîíôèäåíöèàëíîñò.
Ðàçäåë II.
Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë è ñâèäåòåëèòå
80. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë îò÷èòà ñïåöèôè÷íèòå íóæäè íà ñâèäåòåëèòå è ñå ðúêîâîäè îò ïðàâèëàòà çà çàùèòà è ïîäêðåïà ïî âðåìå íà ðàçñëåäâàíåòî, îñîáåíî â ñëó÷àèòå, êîãàòî èìà îïàñíîñò çà ñâèäåòåëèòå.
81. Â îòíîøåíèÿòà ñè ñúñ ñâèäåòåëèòå äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë:
à) ïðîÿâÿâà ó÷òèâîñò è îñèãóðÿâà ïîäõîäÿùà îáñòàíîâêà çà âçåìàíå íà ïîêàçàíèÿ;
á) ñå ñúîáðàçÿâà ñ ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà ñâèäåòåëÿ (åìîöèè, ñòðàõ è äð.);
â) ñå ïðèäúðæà ñòðèêòíî êúì ïðàâèëàòà çà ïðîôåñèîíàëíà òàéíà;
ã) ñå âúçäúðæà îò âñÿêàêâè îöåíêè çà ïðîèçõîäà, ñîöèàëíîòî ïîëîæåíèå, ñúäåáíîòî ìèíàëî èëè êîíòàêòèòå íà ñâèäåòåëÿ;
ä) âÿðíî çàïèñâà è ïðåäàâà ïîêàçàíèÿòà íà ñâèäåòåëÿ.
82. Íåÿâÿâàíåòî íà ñâèäåòåë èëè íåãîâîòî ïðèíóäèòåëíî äîâåæäàíå íå ñà îñíîâàíèå çà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë äà íàðóøàâà íîðìèòå â òîçè êîäåêñ.
Ðàçäåë III.
Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë è ïðàâîíàðóøèòåëèòå
83. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ïðèêðèâà äîâåäåíî äî çíàíèåòî ìó ïðàâîíàðóøåíèå èëè òàêîâà, íà êîåòî å ñâèäåòåë, êàòî ïðåäïðèåìà íåîáõîäèìèòå äåéñòâèÿ çà íåãîâîòî ïðåäîòâðàòÿâàíå, ïðåñè÷àíå è ðàçêðèâàíå.
84.  îòíîøåíèÿòà ñè ñ ïðàâîíàðóøèòåëèòå äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë å áåçïðèñòðàñòåí è âçåìà ïîä âíèìàíèå âñè÷êè ôàêòè ïî ñëó÷àÿ ïðè êîíñòàòèðàíå è ðàçñëåäâàíå íà ïðàâîíàðóøåíèåòî.
85.  ñëó÷àè íà àãðåñèâíî ïîâåäåíèå îò ñòðàíà íà ïðàâîíàðóøèòåëÿ äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïîëàãà âñè÷êè óñèëèÿ, çà äà ïðåäîòâðàòè èëè ïðåñå÷å âúçìîæíî íàé-áúðçî ïðàâîíàðóøåíèåòî è íàñòúïâàíåòî íà íåãîâèòå îáùåñòâåíîîïàñíè ïîñëåäèöè.
86. Ïðè îòíîøåíèÿòà ñè ñ ïðàâîíàðóøèòåëèòå äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë çàïàçâà íåóòðàëíî ïîâåäåíèå, êàòî äåéñòâà ïî íà÷èí, êîéòî íå ïîäëàãà ïîä ñúìíåíèå íåãîâàòà îáåêòèâíîñò.
Ðàçäåë IV.
Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë è çàäúðæàíèòå ëèöà
87. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èíôîðìèðà íåçàáàâíî çàäúðæàíîòî ëèöå çà îñíîâàíèÿòà çà íåãîâîòî çàäúðæàíå è ïðåäâèäåíàòà îò çàêîíà îòãîâîðíîñò.
88. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íîñè îòãîâîðíîñò çà æèâîòà, çäðàâåòî è ñïàçâàíåòî íà ïðàâàòà íà âñÿêî çàäúðæàíî ëèöå.
89. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ïîäëàãà çàäúðæàíèòå ëèöà íà èçòåçàíèå, ôèçè÷åñêî èëè ïñèõè÷åñêî íàñèëèå, íå÷îâåøêî èëè óíèçèòåëíî îòíîøåíèå.
90. Äúðæàâåí ñëóæèòåë, êîéòî å ñòàíàë ñâèäåòåë íà íàñèëèå îò ñòðàíà íà äðóã äúðæàâåí ñëóæèòåë ñïðÿìî çàäúðæàíîòî ëèöå, ñå íàìåñâà, çà äà ãî ñïðå, è óâåäîìÿâà çà òîâà ñâîèòå ðúêîâîäèòåëè.
91. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë çàùèòàâà æèâîòà è çäðàâåòî íà âñÿêî çàäúðæàíî ëèöå, êàòî ïðè íåîáõîäèìîñò ìó îñèãóðÿâà âúçìîæíîñò çà îêàçâàíå íà ìåäèöèíñêà ïîìîù.
92. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë îñèãóðÿâà âúçìîæíîñò íà çàäúðæàíîòî ëèöå äà óïðàæíè ïðàâîòî ñè íà çàùèòà.
Ðàçäåë V.
Óïîòðåáà íà ñèëà
93. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë çà÷èòà ïðàâîòî íà æèâîò íà âñåêè ÷îâåê, êàòî èçïîëçâà ôèçè÷åñêà ñèëà, ïîìîùíè ñðåäñòâà èëè îðúæèå ñàìî â ïðåäâèäåíèòå îò çàêîíà ñëó÷àè è ïðåäåëè.
94. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïðåêðàòÿâà óïîòðåáàòà íà ôèçè÷åñêà ñèëà, ïîìîùíè ñðåäñòâà è îðúæèå íåçàáàâíî ñëåä ïîñòèãàíåòî íà çàêîííàòà ? öåë.
95. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë îêàçâà ïîìîù íà ëèöàòà, ñïðÿìî êîèòî å óïîòðåáåíà ôèçè÷åñêà ñèëà, ïîìîùíè ñðåäñòâà èëè îðúæèå, âåäíàãà ñëåä îòïàäàíå íà îñíîâàíèåòî çà ïðèëàãàíåòî èì è ñà ïîñòèãíàòè öåëèòå çà òÿõíàòà óïîòðåáà.
96. Çàïëàõàòà ñ îðúæèå èçâúí ìåòîäèòå, îïðåäåëåíè îò ïðîôåñèîíàëíèòå ïðàâèëà çà íàìåñà, ïðåäñòàâëÿâà ïîâåäåíèå íà äúðæàâíèÿ ñëóæèòåë, ïðîòèâîðå÷àùî íà ïðèíöèïèòå íà ïðîôåñèîíàëíàòà åòèêà.
Ãëàâà ÷åòâúðòà.
ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÄÚÐÆÀÂÍÈß ÑËÓÆÈÒÅË
97. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èìà ãðàæäàíñêè è ïîëèòè÷åñêè ïðàâà, ïðîèçòè÷àùè îò íîðìèòå íà Êîíñòèòóöèÿòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ è äåéñòâàùîòî çàêîíîäàòåëñòâî. Îãðàíè÷åíèÿ íà ïðàâàòà ìîãàò äà áúäàò âúâåæäàíè ñúñ çàêîí.
98. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èìà ïðàâîòî äà ñå ñäðóæàâà è äà ÷ëåíóâà â ñèíäèêàëíè îðãàíèçàöèè, äà ïîëó÷àâà äîñòîéíî âúçíàãðàæäåíèå, äîïúëíèòåëíî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ñïåöèàëíè çäðàâíè óñëóãè, ïñèõîëîãè÷åñêà ïîìîù è ìåðêè, ñâúðçàíè ñ íåãîâàòà ñèãóðíîñò, îò÷èòàùè ñïåöèôèêàòà íà ðàáîòà.
99. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èìà ïðàâîòî íà ðàáîòíà ñðåäà, ïîçâîëÿâàùà ïúëíà èçÿâà íà íåãîâèòå ñïîñîáíîñòè, ñâîáîäíà îò âñÿêàêâà ôîðìà íà íàñèëèå è äèñêðèìèíàöèÿ.
100. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èìà ïðàâî íà ïúëíî, îáåêòèâíî è âñåñòðàííî ðàçñëåäâàíå â ðàìêèòå íà äèñöèïëèíàðíî ïðîèçâîäñòâî è ïðîâåðêà.
101. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èìà ïðàâî íà çàùèòà è ïîäêðåïà îò âñè÷êè äúðæàâíè èíñòèòóöèè â ñëó÷àèòå, êîãàòî å áèë îáåêò íà íåîáîñíîâàíè îáâèíåíèÿ.
102. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë å çàùèòåí îò çàêîíà ïðè ïðàâîìåðíà óïîòðåáà íà ôèçè÷åñêà ñèëà, ïîìîùíè ñðåäñòâà èëè îðúæèå.
103. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë ïðè èçïúëíåíèå íà ñâîèòå ñëóæåáíè çàäúëæåíèÿ å íåïðèêîñíîâåí, êàòî ñå ïîëçâà îò îñîáåíàòà çàêðèëà íà çàêîíà ïðè ïðîòèâîïðàâíè ïîñåãàòåëñòâà ñïðÿìî íåãî.
104. Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë íå ìîæå äà áúäå ñàíêöèîíèðàí ïîðàäè ôàêòà, ÷å å äîêëàäâàë çà ñëó÷àé íà íàðóøåíèå íà ïðîôåñèîíàëíàòà åòèêà, îñâåí àêî äîêëàäâàíåòî ñå îêàæå çëîíàìåðåíî.
105. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèÿò ñëóæèòåë èìà ïðàâî íà êîíñóëòàöèÿ çà ïðàâèëíîòî ïðèëàãàíå íà ïðîôåñèîíàëíèòå ñòàíäàðòè è åòè÷íèòå èçèñêâàíèÿ ñ ïðåêèòå ñè ðúêîâîäèòåëè èëè ñ ÐÊÅ/ñúâåòíèöèòå ïî åòèêà.
Ãëàâà ïåòà.
ÎÒÃÎÂÎÐÍÎÑÒ ÇÀ ÍÅÈÇÏÚËÍÅÍÈÅ (ÍÎÂÀ - ÄÂ, ÁÐ. 79 ÎÒ 2024 Ã.)
106. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Ïðè íåñïàçâàíå íîðìèòå íà ïîâåäåíèå â òîçè êîäåêñ äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè ïî ÷ë. 142, àë. 1, ò. 1 è àë. 3 îò ÇÌÂÐ íîñÿò äèñöèïëèíàðíà îòãîâîðíîñò ñúãëàñíî ÇÌÂÐ.
107. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Ïðåêèòå ðúêîâîäèòåëè îñúùåñòâÿâàò êîíòðîë çà ñúîòâåòñòâèåòî íà ïîâåäåíèåòî íà ñëóæèòåëèòå ñ ïðàâèëàòà ïî òîçè êîäåêñ è ïðè êîíñòàòèðàíè íàðóøåíèÿ äîêëàäâàò íà êîìïåòåíòíèÿ äèñöèïëèíàðíî íàêàçâàù îðãàí.
108. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) Äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè íå ìîãàò äà áúäàò ñàíêöèîíèðàíè ïîðàäè ôàêòà, ÷å ñà äîêëàäâàëè çà ñëó÷àé íà íàðóøåíèå íà òîçè êîäåêñ.
1. (íîâà - ÄÂ, áð. 79 îò 2024 ã.) "Ñîöèàëíè ìåäèè" ñà ñúçäàäåíè ÷ðåç óåááàçèðàíè è/èëè ìîáèëíè òåõíîëîãèè îïîñðåäñòâàíè ñðåäè çà îáùóâàíå, èçïîëçâàíè çà êîìóíèêàöèÿ, ñïîäåëÿíå íà ñíèìêè, ôàéëîâå, ìåäèéíî ñúäúðæàíèå è äð.
Èçâàäêà îò Íåîôèöèàëåí ðàçäåë áð. 67 îò 12.08.2014 ã. íà ÄÂ